Ikony Bogarodzicy otoczone kultem w prawosławnych parafiach Białegostoku

Abstrakt

Jednym z integralnych elementów prawosławnej architektury sakralnej są elementy wyposażenia świątyni. Część z nich, związana m.in. z wystrojem wnętrza nosi charakter utylitarny, inne mają zdecydowanie cechę sakralną, stanowiąc obiekty kultu. W wyposażeniu prawosławnych świątyń istotne miejsce zajmują ikony, których obecność w określonych miejscach świątyni związana jest z rozbudowanymi schematami i zasadami. Znajdują się one w ikonostasie oddzielającym nawę od prezbiterium, gdzie każda z nich, przedstawiająca konkretne sceny biblijne lub postacie Boga i świętych, ma swoje ściśle określone miejsce. Są również obecne w przestrzeni nawy głównej i w postaci fresków lub polichromii zajmują swoje miejsca na ścianach i kopułach. Niniejszy artykuł koncentruje się na ukazaniu ikon, które pojawiają się poza ikonostasem lub malarstwem ściennym i wyznaczają nowe miejsca kultu w nawach głównych świątyni prawosławnej. Są to lokalnie czczone ikony, związane z określoną świątynią lub miejscowością. Wśród nich dominującą rolę pełnią rozmaite wizerunku Matki Bożej. Na przykładzie rozbudowanej sieci parafialnej Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego w Białymstoku na Podlasiu, spróbujemy ukazać zróżnicowanie przedstawień ikonograficznych oraz poszukać elementów łączących różne typy ikon Bogarodzicy obecnych w białostockich prawosławnych parafiach. W celu ograniczenia materiału badawczego zdecydowano o koncentracji na tych przedstawieniach ikonograficznych, które obok walorów architektonicznych i artystycznych niosą ze sobą duży ładunek sakralny, tj. są obdarzone w lokalnych wspólnotach wyjątkowym kultem.

Celem artykułu jest przedstawienie otoczonych lokalnym kultem ikon Matki Bożej z białostockich świątyń prawosławnych i próba usystematyzowania elementów tego kultu przejawiających się w nabożeństwach, kulcie indywidualnym oraz inspiracjach i nawiązaniach.